Historia miasta
Nakło nad Notecią - nazwa wzmiankowana po raz pierwszy w źródłach już w XI wieku. Zapisywana była różnie: castrum Nakel (1091) - XI w., de Nakel - 1136, de Nakel (1225) - XIII w., de Nakel - 1278, in Nakel - 1357, oppido Nakyel - 1473, Nakyel opp. - 1578, Naklo - 1578, Nakiel - 1629, Opp. Nakło - 1653, Nakło, niem. Nakel - 1885, Nakło m. - 1914, Nakło nad Notecią - 1981.
Pierwotnie nazwa była rodzaju męskiego: ten NAKEŁ. Od XVI w. pojawia się w rodzaju nijakim: to Nakło i występuje w wieku XVI i XVII obocznie z formą Nakieł. W wieku XVIII zwycięża forma rodzaju nijakiego - Nakło.
Jest to nazwa topograficzna. Nazwa Nakieł pochodzi od wyrazu nakieł, nie zachowanego w słownictwie polskim, mającego jednak odpowiednik w jęz. czeskim, np. nakel - miejsce podmokłe, zwłaszcza z niskimi zaroślami wierzbowymi, nakli - młode zarośla wiklinowe, a także miejsce bagniste, naklo - miejsce przy rzece przy wyładunku towarów. Należy dodać, że istnieje wiele nazw własnych - nazw terenowych takich jak Nakieł, Nakło, Nakły, które oznaczają albo oznaczały pola, lasy, łąki i różne miejsca podmokłe. Nazwy te są na pewno z pochodzenia wyrazami pospolitymi nakieł, które miały takie samo albo podobne znaczenie jak przytoczone wyżej wyrazy czeskie. Ta dawna nazwa topograficzna oznacza więc mokradła pokryte zaroślami wierzbiny, wśród których zbudowano prastary gród. Warto dodać, że w Kronice Galla Anonima Noteć została nazwana Nakła (fluvium Nacla).
Nazwa Nakło nie jest w Polsce odosobniona, oznacza kilka miejscowości w woj. śląskim, opolskim, mazowieckim, pomorskim, podkarpackim. Występuje także w Czechach i na Słoweni (Naklo). Nazwa naszego Nakła w celu lepszej informacji została uszczegółowiona przez dodanie członu nad Notecią.
Do tej pory w obiegu była tylko jedno źródło pochodzenia nazwy naszego miasta. Wywodzono ją z dwóch wyrazów: na kieł, przy czym poprzez kieł rozumiano wbite w brzeg słupy, do których można było przywiązać łodzie, inaczej mówiąc – założyć czółno na kieł (I. Geppert, Dzieje Ziemi Nakielskiej aż do pierwszego rozbioru, Nakło 1926, s. 11, Pr. zb., Nakło nad Notecią, Dzieje miasta i okolic w latach 1299 - 1989, Nakło 1990, s. 105 - 106).
Już w XI w. Nakło było ważnym grodem warownym na ówczesnym pograniczu Pomorza. W 1109 r. uległo Bolesławowi Krzywoustemu. W 1299 r., między 29 maja a 3 czerwca, Władysław Łokietek nadał prawa budowania miasta przy grodzie na prawie magdeburskim. Miasto królewskie Nakło zostało jednocześnie uznane, jako najstarsze, za stolicę Krajny.
Stanowiąc nadal graniczny gród było Nakło narażone na różne zawirowywania wojenne. Najpierw przewaliły się przez nie wojny z Zakonem Krzyżackim. Wraz z utratą Pomorza Nakło stało się granicznym miastem, o dużym znaczeniu strategicznym i gospodarczym, utrzymując kontakty handlowe z Francją, Niemcami, Czechami, Szwecją, Holandią. W 1325 r. Władysław Łokietek zawarł w Nakle z książętami pomorskimi pakt przeciwko Brandenburgii. Pięć lat później Nakło zostało zdobyte i spalone przez Krzyżaków. Za czasów Kazimierza Wielkiego Nakło stało się grodem murowanym. Przechodziło następnie w różne ręce, by w 1394 r., za Władysława Jagiełły, powrócić do Polski. W 1417 r. król Władysław poślubił Elżbietę Granowską z Nakła, wdowę po kasztelanie nakielskim.
Wojna 13-letnia z Zakonem Krzyżackim również nie ominęła Nakła, a Kazimierz Jagiellończyk gromadził pod Nakłem pospolite ruszenie.
W wiekach XVI i XVII nie oszczędziły miasta pożary, zaraza i wojny szwedzkie. Wszystko to przyczyniło się do znacznego upadku miasta. W 1772 r. Nakło zostało zagarnięte przez Prusy w ramach I rozbioru i z krótką przerwą (lata 1807 - 1813) pozostawało pod zaborem do 1920 r.
Mimo zmiennych kolei losów miasto się rozwijało. Postęp gospodarczy ujawnił się jeszcze za rządów Kazimierza Wielkiego. Później nakielscy mieszczanie otrzymali prawo do organizacji targów i jarmarków. W 1520 r. Zygmunt I Stary odnowił wcześniejsze przywileje, których zapisy uległy zniszczeniu w wyniku pożaru.
Potem ożywienie przyszło w okresie pruskiego zaboru. W latach 1773-1774 z rozkazu króla pruskiego Fryderyka II wykopano 26-kilometrowy kanał spinający Noteć z Bydgoszczą. Pierwszy spław kanałem ruszył we wrześniu 1774 r. Wzdłuż kanału biegnie aleja topolowa, którą polecił zasadzić w okresie Wlk. Ks. Warszawskiego gen. Aksamitowski.
W latach 1828-1829 ruszyła budowa szosy Berlin – Bydgoszcz – Królewiec. W 1851 r. powstała linia kolejowa z Nakła do Gniezna i do Chojnic. Zaczęły powstawać zakłady przemysłowe (cukrownia, rzeźnia, gazownia). W 1904 r. Nakło doczekało się wodociągu, w 1907 – kanalizacji, rok później – telefonizacji.
W 1918 r. wybuchło powstanie wielkopolskie, do którego czynnie włączyli się mieszkańcy Krajny, przyczyniając się do powrotu tego regionu do macierzy (wielu z nich zapłaciło za to życiem w 1939 r., gdy wybuchła II wojna światowa i zaczęła się okupacja hitlerowska). 20 stycznia 1920 r. oddziały 7. pułku Strzelców Wielkopolskich wkroczyły do Nakła. Pierwszym (tymczasowym) burmistrzem został Chmarzyński. Następnie stanowisko to objął Jan Cieślawski. W 1921 r. w rejonie Nakła odbyła się gra wojenna z udziałem Naczelnika Państwa, marsz. Józefa Piłsudskiego. W 1936 r. na ziemi krajeńskiej gościł marsz. Edward Śmigły-Rydz, któremu nadano honorowe obywatelstwo Nakła. W 1937 r. w Nakle odbyły się Igrzyska Kulturalno-Artystyczne z udziałem Feliksa Nowowiejskiego, w których uczestniczyło 25 tys. osób.
Wybuch wojny i pojawienie się 3 września 1939 r. wojsk niemieckich w Nakle zapoczątkowało okres okupacji. Jeszcze w 1939 r. zniszczeniu uległ ratusz miejski, znajdujący się na rynku. Jednak o wiele większych zniszczeń doznało Nakło w styczniu 1945 r., gdy po krwawych walkach, miasto zdobyły oddziały Armii Czerwonej.
Po II wojnie światowej Nakło stale się rozwijało, tak pod względem zabudowy, jak i liczby mieszkańców. Zwiększyło zaludnienie prawie dwukrotnie, Mimo wyłączenia w 1969 r. 14 km kw. z granic miasta, jego rozwój nie uległ spowolnieniu. Do 1975 r. Nakło znajdowało się w powiecie wyrzyskim, w województwie bydgoskim.
W dniu 27 maja 1990 r. przeprowadzono w gminie, pierwsze po II wojnie światowej, demokratyczne wybory do Rady Gminy Nakło nad Notecią. Data ta stanowi początek samorządu terytorialnego w III Rzeczpospolitej. Stanowisko burmistrza od tego czasu sprawowali: Bogusław Gałdecki, Zenon Figiel, Edward Gaitkowski, Tadeusz Sobol, Piotr Centała, Zenon Grzegorek i obecnie Sławomir Napierała. W wyniku reformy administracyjnej kraju, w 1999 r. Nakło stało się stolicą odtworzonego powiatu nakielskiego. Urząd starosty piastowali: Lechosław Draeger, Piotr Hemmerling, Andrzej Kinderman, Tomasz Miłowski i Tadeusz Sobol.
Rok 1992 charakteryzował się początkiem procesu prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych, w wyniku którego utworzone zostały podmioty w postaci spółek z ograniczoną odpowiedzialnością, jednostki i zakłady budżetowe zajmujące się m.in. usługami komunalnymi.
W ostatnich latach wizerunek miasta uległ ogromnym przeobrażeniom. Z jego krajobrazu zniknęło szereg dużych zakładów. Powstało sporo prywatnych firm, działa kilka marketów i kilkanaście banków. Rozbudowana została baza sportowo-rekreacyjna (sale sportowe, Orliki, kryta pływalnia, korty tenisowe, ścieżka pieszo-rowerowa Nakło - Paterek). W wyniku kilkuletnich prac wybudowano obejście miasta południe - północ w ciągu drogi wojewódzkiej nr 241, mające na celu wyprowadzenie ruchu ciężkich pojazdów z centrum miasta. Była to dotąd największa inwestycja gminy. Pod koniec 2015 r. oddano również do użytku Nadnotecki Park Przemysłowy w Paterku, który zapewni powstanie nowych miejsc pracy.